Sołłohub (Sałohubowicz, Sołohub, Sołohubowicz) Jerzy (Jurij) z Iwieńca h. Prawdzic (zm. 1514), wojewoda smoleński. Pochodził z litewskiej rodziny bojarskiej, odnotowywanej w źródłach w końcu XV w., i osiadłej w woj. mińskim. Niektórzy badacze (N. Ljubavs’kij, A. Boniecki, E. Kelma) mylą Sołłohubów, z powodu zbieżności imion, z przedstawicielami wygasłej w początkach XVI w. możnowładczej gałęzi rodziny Sakowiczów. S. był synem Andrzeja (Andreja), o którym brak bliższych wiadomości. Prócz siostry Elżbiety miał braci: Bogdana (zm. najpóźniej w r. 1500) oraz Mikołaja, który zasłużył się w obronie Smoleńska podczas wojny moskiewsko-litewskiej w l. 1500–3 i brał udział w bitwie pod Kleckiem w r. 1506.
Początki kariery S-a wiązały się ze służbą na dworze lit. Kazimierza Jagiellończyka, gdzie jest poświadczony jako dworzanin w r. 1488. W r. 1501, podczas wojny litewsko-moskiewskiej, krążyły fałszywe pogłoski o śmierci na polu walki któregoś z Sołłohubów, ale trudno określić, czy tyczyły one S-a, czy też raczej jego brata Mikołaja. W r. 1502 wraz z kilkoma przedstawicielami osiadłej na Litwie szlachty tatarskiej ręczył S. za znamienitszych jeńców tatarskich ujętych wraz z szukającym na Litwie schronienia chanem ordy zawołskiej Szejch-Achmatem. O wydanie przyjętego wówczas na służbę przez S-a Tatara jeszcze pięć lat później prosił króla Zygmunta I chan krymski Mengli-Gerej.
Dobra S-a koncentrowały się w okolicach Mińska. Już prawdopodobnie przed r. 1495 miał S. część Iwieńca. W r. 1500 Aleksander Jagiellończyk potwierdził mu zapis testamentowy zmarłego brata Bogdana części Iwieńca oraz dóbr: Telaków, Hrebień, Kijewiec, Kobylicze, Kosyczochy i Powidyszki. Przed r. 1507 uzyskał z rąk Anny z Kobryńskich, żony Wencława Kostewicza, tytułem bliższości sioło Jerszewicze. W r. 1514 bojarzy z pow. kiernowskiego Jan i Mikołaj pozwali go przed sejm lit. o dział w dobrach ich dziada w Iwieńcu. Z osobą S-a lub z jego najbliższą rodziną wiązać należy dokonaną przed r. 1524 fundację kościoła paraf. w tej miejscowości.
Latem (przed 1 IX) 1503 został S. powołany na urząd namiestnika smoleńskiego. Mimo zawartego 25 III t.r. dziewięcioletniego rozejmu między Litwą i Moskwą, na obszarach przygranicznych dochodziło nieustannie do starć zbrojnych, napadów i grabieży. Spora część tych zaburzeń była prowokowana przez Moskwę, niemniej strona moskiewska, zarówno przez kolejnych posłów przybywających na dwór lit. (M. Mokłokow – 1504, I. Rachmanin – 1505), jak i podejmując poselstwa litewskie, obarczała winą za nie S-a. S. został odwołany z urzędu między 6 I a 26 II 1507, w obliczu spodziewanej wojny z Moskwą. Rozpoczęła się ona w kwietniu 1507 i trwała do października 1508. W r. 1507 występował S. jeszcze w otoczeniu Zygmunta I, lecz nie piastując żadnego urzędu, nie wchodził w skład ścisłej rady wielkoksiążęcej. Na arenę polityczną powrócił podczas następnej wojny litewsko-moskiewskiej, otrzymawszy wkrótce po 29 III 1514 (a nie w r. 1513, jak czasem w literaturze) urząd woj. smoleńskiego. Do Smoleńska udał się najpóźniej zimą t.r., a 9 IV objął urząd, składając uroczystą przysięgę utrzymania twierdzy «aż do gardła swego». Smoleńsk od wybuchu wojny w r. 1512 przetrwał już dwa oblężenia, co utwierdziło króla i jego otoczenie w przekonaniu, że jest to twierdza nie do zdobycia. Z końcem czerwca 1514 armia moskiewska po raz kolejny obległa twierdzę. S. prócz ataków nieprzyjaciela stawić musiał czoła także narastającemu niezadowoleniu garnizonu i ludności miasta, podsycanemu przez emisariuszy przebywającego w obozie oblegających kniazia Michała Glińskiego. W obliczu pogarszającej się sytuacji militarnej twierdzy, wystawionej na ostrzał po raz pierwszy użytej na taką skalę przez stronę moskiewską artylerii, S., czy to straciwszy wiarę w nadejście odsieczy, czy to w obawie przed buntem załogi, uległ naciskom starszyzny smoleńskiej i podjął decyzję o kapitulacji. Dn. 31 VII 1514 ludność miasta złożyła przysięgę wierności ks. moskiewskiemu Wasylowi III, który nazajutrz wjechał do Smoleńska witany uroczyście przez prawosławnego bpa Warsonofija.
Otrzymawszy od zwycięzców możliwość decydowania o swych dalszych losach, S. postanowił wrócić na Litwę. Zdaje się to świadczyć, że nie był czynnym uczestnikiem spisku zmierzającego do poddania miasta i nie czuł się winny zdrady. Odprowadzony przez ludzi Wasyla III do Orszy, przeszedł na terytorium pozostające pod kontrolą litewską. Wg zredagowanego pod koniec 1. ćwierci XVI w. w państwie moskiewskim „Ustjużskiego zwodu letopisarskiego” został tam uznany winnym zdrady i ścięty w r. 1514 z polecenia Zygmunta I. Dokładna data śmierci S-a nie jest znana, wątpliwe jednak, aby stało się to jeszcze w lecie, skoro po wygranej bitwie pod Orszą 8 IX 1514 liczono na odzyskanie Smoleńska w porozumieniu z częścią niedawnych kapitulantów, rozczarowanych do rządów moskiewskich. Zdaniem niektórych historyków (T. Narbutt, T. Korzon, J. Natanson-Leski) o egzekucji S-a przesądziła potrzeba znalezienia winowajcy upadku twierdzy, w sytuacji, gdy był on w dużym stopniu zawiniony przez zbyt wolno organizującego odsiecz króla. Ścięcie S-a pod zarzutem zdrady mogło być także wykorzystane dla przeciwstawienia się twierdzeniom propagandy moskiewskiej o prawowitym i zgodnym z wolą mieszkańców przejęciu Smoleńska przez Wasyla III.
Żoną S-a była, najpóźniej od ok. r. 1490, Ludmiła, jedna z sześciu córek Pietka Świrskiego (żyła jeszcze w r. 1522). Ze związku tego podchodzili synowie: Mikołaj, Wojciech i Stanisław, odnotowani w rejestrze pospolitego ruszenia z r. 1528, wedle którego powinni wystawiać do popisu łącznie 41 koni.
Boniecki, Poczet rodów, s. 326–7; Kojałowicz, Compendium, s. 239; Niesiecki (Sołłohub); Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 51 (z błędami); – Kašprovskij E. I., Bor’ba Vasilija III Ivanoviča s Sigismundom I Kazimirovičem iz’-za obladanija Smolenskom (1507–1522), Sbornik Istorično-filologičeskago obščestva pri Institute knjazja Bezborodko v Nežinie, Nežin 1899 II 223, 233–7; Kelma E., Ród Sakowiczów i jego majętności w XV i pierwszej połowie XVI wieku, „Lituano-Slavica Posnanensia” T. 3: 1989 s. 168, 171–4 (S. mylony z Jerzym Sakowiczem); Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Lw. 1923 I; Krom M. M., Mež Rus’ju i Litvoj, Moskva 1995; Ljubavskij M., Oblastnoe delen’e i mestnoe upravlen’e Litovsko-russkago gosudarstva, Moskva 1892 s. XXI, 572; Maksimejko A. N., Sejmy Litovsko-russkogo gosudarstva do Ljublinskoj unii 1569 goda, Charkov 1902, Priloženje, s. 36; Malinovskij I., Rada Velikago knažestva litovskago v svjazi s bojarskoj dumoj drevnej Rossii, Tomsk 1912 II Vyp. 2 s. 23; Narbutt T., Dzieje narodu litewskiego, Wil. 1849 IX 81–7; Natanson-Leski J., Dzieje granicy wschodniej Rzeczypospolitej, Lw. 1922 I 108–9; Ochmański J., Biskupstwo wileńskie w średniowieczu, P. 1972 s. 70; tenże, Powstanie i rozwój latyfundium biskupstwa wileńskiego, P. 1963 s. 90–1; Pietkiewicz K., Dwór litewski wielkiego księcia Aleksandra Jagiellończyka, [w:] Lietuvos Valstybe XII–XVIII a., Vilnius 1997 s. 102, 107; tenże, Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka, P. 1995; Solov’ev S. M., Istorija Rossii, S.-Pet. 1896 V 1608–1609; – Akta Juž. i Zap. Ross., I nr 34, 530, II nr 128; Akty lit. metriki, I nr 530, 647, 775; Akty Vil. Archeogr. Kom., XIII, XXIV; Akty Zap. Ross., I nr 192, II nr 9, 16, 24; Bielski, Kronika, I 558, II 970–1; Decius J. L., De Sigismundi temporibus, Kr. 1521 s. 72–3; Herberstein S., Rerum Moscovitarum commentarii, Basileae 1551 s. 14; Kod. katedry i diec. wil., I nr 435; Kojałowicz Wijuk A., Historiae Lituaniae pars altera, Antverpiae 1669 s. 285, 293, 353–4; Lietuvos Metrika, Teismų bylų knyga 6, Vilnius 1995, Užrašymu knyga 8, Vilnius 1995; Opisane dokumentov i bumag chranjaščichsja v Moskovskom archive Ministerstva justici, Moskva 1915 XXI; Polnoe sobr. russ. letopisej, VI, VIII, XIII, XX, XXI, XXIII, XXVI, XXVIII, XXXV, XXXVII 53, 101; Russkaja istoričeskaja biblioteka, XX Pet. 1903, XXVII Pet. 1910, XXX Jur’ev 1914 (Litovskaja Metrika); Sbornik Rus. ist. obšč., XXXV; Stosunki z Mengli-Girejem, chanem Tatarów perekopskich 1469–1515. Akta i listy, Wyd. K. Pułaski, W. 1881 nr 60, 87; Stryjkowski, Kronika pol., II 311, 374–6; tenże, O początkach, wywodach, działalności, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego…, W. 1978 s. 562–3, 596; – AGAD: Transkrypcje Metryki Lit., 191A s. 870, 193 s. 338, 194 s. 172, 262.
Maciej Wilamowski